Opierając się na swoim wieloletnim doświadczeniu w sprawowaniu opieki nad kobietami w ciąży i młodymi matkami, w swojej książce Ina May Gaskin, słynna amerykańska położna, ukazuje psychologiczne i zdrowotne korzyści z karmienia piersią oraz udziela bezcennych, praktycznych i bardzo pomocnych w opiece nad dzieckiem rad. Szukając informacji o środkach kontrastowych w tomografii komputerowej podczas karmienia piersią sprawdziłam zalecenia międzynarodowe [ 1, 2, 3 ]. Nie widzi się istotnego ryzyka podczas stosowania środków kontrastowych stosowanych w tomografii komputerowej w okresie laktacji. Jest tak dlatego, że po podaniu doustnym wchłanianie leku Napisała do nas zatroskana mama 9-miesięcznej córki, która zastanawia się jak szybko może zacząć karmić piersią po wykonanej kolonoskopii w znieczuleniu ogólnym. Na pytanie odpowiada nasz ekspert Martyna Szopa-Krupińska. Czopki dla dzieci najczęściej zawierają w składzie paracetamol i ibuprofen, które wykazują działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, a ibuprofen dodatkowo – przeciwzapalne. Czopek ma zbijać nawet wysoką temperaturę w krótkim czasie. Czopki na gorączkę w Gemini. Czopki przeciwgorączkowe można zamówić online na stronie Gemini. Mama „posadziła” sobie chłopca na kolanach (pozycja półsiedząca) bokiem do siebie, odwróciła główkę chłopca w stronę piersi i podała mu pierś. Pediatra od razu skorygował ułożenie dziecka – przekręcając chłopca brzuchem do brzucha mamy i przypomniał, że w trakcie karmienia ucho, bark i biodro dziecka muszą być w Karmienie piersią - wiedza w pigułce. Eksperci nie mają wątpliwości, że karmienie piersią to najlepsze rozwiązanie żywieniowe dla dziecka i szereg korzyści dla świeżo upieczonej mamy. A jednak jego początki nie zawsze przebiegają bezproblemowo. Podpowiadamy, w czym tkwi sekret udanej laktacji i jak się do niej przygotować…. 4ZRx. 3 tygodnie temu urodziłam mojego syna i zaczęłam karmić go piersią. 3 dni temu dostałam gorączki 38,5 która na drugi dzień spadła do stanu podgoraczkowego, wtedy również pod skórą na piersiach zaczęłam wyczuwac twarde, bolące "kulki". Wezwałam położna mimo że temperatura była już normalna, stwierdziła że są to powiększone gruczoły mleczne a nie zatkane kanaliki bo skóra wokół nich nie jest twarda i napięta. Czy powiększone gruczoły mogą dawać takie dolegliwości bólowe?kiedy to minie? KOBIETA, 26 LAT ponad rok temu Ginekologia Gorączka Karmienie piersią Dziecko Palenie vs. karmienie piersią Lek. Aleksandra Witkowska Lekarz medycyny rodzinnej, Warszawa 82 poziom zaufania Tak, powinno minac po odciagnieciu pokarmu - do kilku dni 0 redakcja abczdrowie Odpowiedź udzielona automatycznie Nasi lekarze odpowiedzieli już na kilka podobnych pytań innych znajdziesz do nich odnośniki: Co może oznaczać gorączka i ból piersi? – odpowiada Redakcja abcZdrowie Czy takie guzy, które pojawiły się po karmieniu piersią to coś poważnego? – odpowiada Redakcja abcZdrowie Gorączka a karmienie piersią – odpowiada Lek. Jacek Ławnicki Guzki w piersiach po porodzie i podczas karmienia piersią – odpowiada Lek. Tomasz Budlewski Podwyższona temperatura a karmienie piersią – odpowiada Lek. Beata Babińska-Olejniczak Picie wody niezdatnej do picia a karmienie piersią – odpowiada Lek. Łukasz Wroński Co robić z tymi dolegliwościami w czasie karmienia dziecka? – odpowiada Redakcja abcZdrowie Karmienie piersią a grypa – odpowiada Lek. Łukasz Wroński Gorączka i stosowanie paracetamolu podczas karmienia piersią – odpowiada Lek. Tomasz Budlewski Biegunka u półrocznego dziecka karmionego piersią – odpowiada Lek. Karina Kachlicka artykuły Zastój pokarmu w piersiach - skąd się bierze i jak sobie z nim radzić? Zastój pokarmu może pojawić się zarówno na początk Trzydniówka - objawy, leczenie Trzydniówka (inaczej gorączka trzydniowa lub rumie "Skarpety octowe" pomagają walczyć z gorączką (WIDEO) Podwyższona temperatura ciała jest sygnałem, że Nadciśnienie tętnicze to najczęstsza choroba z grupy chorób układu krążenia. Z danych statystycznych wynika, że choruje na nie co 3 człowiek na ziemi! Spis treści: Co to jest nadciśnienie tętnicze?Objawy nadciśnienia tętniczegoCzym grozi nadciśnienie tętnicze?Rozpoznanie i diagnozaLeczenie Co to jest nadciśnienie tętnicze? Ciśnienie krwi nie jest stałe, jego wartości wahają się w ciągu doby – zależą od naszej aktywności, pory dnia, emocji, itp. Organizm posiada wiele mechanizmów regulujących ciśnienie krwi, które zabezpieczają nas przed nadmiernym spadkiem, jak i wzrostem. Czasem mechanizmy regulujące zawodzą, wówczas okresowo a następnie stale obserwujemy za wysokie wartości ciśnienia czyli nadciśnienie tętnicze. Wyróżniamy dwa rodzaje nadciśnienia tętniczego: Pierwotne (częstsze; 90% przypadków) zwane również samoistnym: spowodowane różnorodnymi czynnikami zarówno genetycznymi jak i zależnymi od naszego stylu życia. Jeśli Twoi bliscy krewni – rodzice, dziadkowie, rodzeństwo – chorują na nadciśnienie, jest wysoce prawdopodobne, że choroba u Ciebie też się rozwinie. Również styl życia ma ogromne znaczenie. Osoby z nadwagą, pijące alkohol, palące papierosy, narażone na stresy, są w grupie wysokiego ryzyka rozwoju nadciśnienia. Dlatego, by spowolnić rozwój choroby lekarze tak bardzo w pierwszej kolejności przekonują pacjentów do zmiany trybu życia. Zmiana samych nawyków żywieniowych, zmniejszenie masy ciała i zaprzestanie palenia może opóźnić rozwój choroby o wiele lat! Ale o zmianie nawyków będzie za typem nadciśnienia jest tak zwane nadciśnienie tętnicze wtórne. Rozwija się wtórnie do innych współistniejących chorób. Najczęściej są to różne choroby nerek. Nadciśnienie tętnicze może być również wtórne do zaburzeń hormonalnych, chorób układu nerwowego, bezdechu sennego lub stosowanych przewlekle leków i używek. Objawy nadciśnienia tętniczego Nadciśnienie tętnicze, zwłaszcza na początku rozwoju choroby nie daje żadnych objawów. Czasem mogą występować bóle głowy, zaburzenia snu lub łatwe męczenie się i potliwość. Ponieważ jest bezobjawowe to wiele osób niestety nie ma świadomości, że choruje. Dlatego tak ważne są okresowe pomiary ciśnienia tętniczego w domu lub w gabinecie lekarskim, by móc wcześnie wykryć chorobę i wdrożyć odpowiednie leczenie. Czym grozi nadciśnienie tętnicze? Nadciśnienie tętnicze jest chorobą niebezpieczną. Późno wykryte lub nieleczone sprzyja powstawaniu wielu powikłań rozwojowi miażdżycy w tętnicach (czego konsekwencją może być zawał serca lub udar mózgu), rozwojem niewydolności serca. Oczywiście nie jest tak, że u jednego pacjenta wszystkie możliwe powikłania wystąpią w krótkim czasie. Po prostu im dłużej nierozpoznane, nieprawidłowo leczone nadciśnienie, tym powikłania pojawią się szybciej i będą bardziej nasilone. Nieleczone nadciśnienie skraca życie człowieka o około 20 lat! Jak rozpoznać nadciśnienie tętnicze? Do rozpoznania nadciśnienia przede wszystkim konieczne są pomiary. Moim zdaniem najważniejsze są samodzielne pomiary domowe. Często się zdarza, że w gabinecie lekarskim pomiary są dużo wyższe niż w domu. Mówimy wtedy o syndromie białego fartucha czyli reakcji „stresowej” organizmu na wizytę lekarską, która niemal zawsze skutkuje bardzo wysokimi wartościami ciśnienia. Co ciekawe, po powrocie do domu i w pomiarach domowych ciśnienia zazwyczaj są prawidłowe. Oczywiście, jeśli pomiary w gabinecie są wysokie lekarz zawsze zaleci Ci samokontrolę w domu, by sprawdzić czy nie mamy do czynienia z nadciśnieniem tętniczym. Użytecznym badaniem w diagnostyce i monitorowaniu nadciśnienia tętniczego jest 24-godzinny (również 48 lub 72 godzinny) zapis ciśnienia tzw. ABPM inaczej Holter ciśnieniowy. Badanie polega na noszeniu specjalnego urządzenia składającego się z rejestratora i mankietu które przez całą dobę (również w nocy) dokonuje pomiarów ciśnienia. W przebiegu diagnostyki i leczenia nadciśnienia tętniczego wykonuje się również badania diagnostyczne by móc na wczesnym etapie wyryć ewentualne powikłania lub inne odchylenia wymagające leczenia. Należy wykonać podstawowe badania krwi i moczu, czasem badania usg jamy brzusznej i serca, a w zależności po wyników poszerzyć diagnostykę o inne zalecone przez lekarza testy. Jak leczyć nadciśnienie tętnicze? Leczenie nadciśnienia tętniczego składa się ze zmiany stylu życia i/lub stosowaniu leków obniżających ciśnienie czyli leków hipotensyjnych. Zmiana nawyków życiowych jest rzeczą bardzo ważną, ale chyba najtrudniejszą do wykonania. Przecież najłatwiej jest wziąć tabletkę i mieć święty spokój. Czasem mam wrażenie, że autentycznie przynudzam swoim pacjentom w gabinecie ciągle gadając o utarcie wagi, regularnym zdrowym jedzeniu, uprawianiu sportów itp. Naprawdę cieszę się, jak pacjent zastosuje się chociaż do połowy moich zaleceń i to od razu widać w efektach leczenia (i samopoczuciu również). Często taka zmiana stylu życia na długo opóźnia włączenie leczenia farmakologicznego. Na pewno też wywiera pozytywny wpływ na cały proces leczenia i rozwój ewentualnych powikłań. Szacuje się, że utarta 10 kilogramów przyczynia się do obniżenia ciśnienia skurczowego aż o 20mmHg! Do rzeczy, które możemy zmienić należą: wprowadzenie wysiłku fizycznego – najlepsze dla układu krążenia są ćwiczenia aerobowe, czyli takie które wykonywane są w stałym tempie i bez dużych obciążeń. Do takich ćwiczeń należą: jazda na rowerze, bieganie, pływanie, jazda na rolkach, chodzenie z kijkami, narty biegowe, skakanie na skakance itp. Czasem pacjenci tłumaczą, że przecież codziennie rano śpieszą się do pociągu, a w pracy robią mnóstwo kilometrów. Niestety nasza codzienna aktywność jest niewystarczająca, by uznać ją za regularny wysiłek fizyczny,zaprzestanie palenia papierosów – samo palenie nie wpływa jakoś bardzo na ciśnienie. Bardziej chodzi tu o skutki palenia,czyli przede wszystkim szybki rozwój miażdżycy (i oczywiście wielu nowotworów!)ograniczenie spożycia alkoholu – 45 mm;poszerzenie aorty > 50 mm w chorobie aorty związanej z dwupłatkową zastawką aortalną;wrodzona ciężka koarktacja aorty. Oczywiście zdarza się, że kobieta z ciężką wadą serca zajdzie w ciążę, donosi ją i szczęśliwie urodzi. Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia i prowadzenia przez wykwalifikowany zespół doświadczonych lekarzy. Najczęstsze choroby kardiologiczne, które nie stanowią ryzyka dla matki: wypadanie płatka zastawki mitralnej, przetrwały przewód tętniczy, skorygowane proste wady jak ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej, ubytek w przegrodzie międzykomorowej, większość zaburzeń rytmu serca. W każdym przypadku rozpoznanej choroby serca lub aorty przyszła mama powinna (jeszcze przed ciążą) skonsultować się z kardiologiem, dokonać przeglądu stosowanych leków, zmodyfikować leczenie na bezpieczne dla dziecka. Młode kobiety z rozpoznaną istotną wadą serca, a nieplanujące jeszcze ciąży powinny stosować skuteczną antykoncepcję. Jak widzicie chorób serca mogących niepokoić przyszłą mamę jest sporo. W tym artykule chciałabym poruszyć problem arytmii w ciąży. Na podstawie własnych obserwacji mogę napisać, że jest to obok nadciśnienia tętniczego najczęstszy problem kardiologiczny zgłaszany w gabinecie (przeczytaj więcej o nadciśnieniu tętniczym w ciąży). Arytmia w ciąży Ciąża jest szczególnym stanem dla układu krążenia, który może sprzyjać wystąpieniu nowych zaburzeń rytmu. Zmiany zachodzące w układzie krążenia mogą nasilać zaburzenia rymu serca istniejące przed ciążą lub spowodować pierwszorazowe pojawienie się arytmii u kobiet z wadami serca. Kobiety z rozpoznaną wcześniej istotną chorobą serca powinny w trakcie ciąży być pod stałą opieką kardiologa. W większości przypadków problem dotyczy kobiet bez rozpoznanej wcześniej choroby serca. Na szczęście większość arytmii, które występują w trakcie ciąży jest łagodna i nie wymaga stosowania leków (ale o tym za chwilę). Żeby lepiej zrozumieć dlaczego w ciąży często pojawia się uczucie „kołatania serca” zobaczmy jak duże zmiany zachodzą w adaptującym się do nowych warunków układzie krążenia: zwiększa się (aż do 34 tygodnia) objętość krwi krążącej o około 40%-60%,zwiększa się częstość rytmu serca o uderzeń na minutę. Stopniowo wzrasta pomiędzy 20 a 32 tygodnia ciąży i pozostaje wysoka do około 5 dnia po porodzie,zwiększa się tzw. rzut serca czyli objętość krwi jaką serce tłoczy przez swoje jamy do naczyń krwionośnych w ciągu jednej minuty,spada ciśnienie tętnicze – ciśnienie skurczowe czyli potocznie mówiąc górne obniża się już na początku ciąży, a ciśnienie rozkurczowe (potocznie dolne) obniża się do II trymestru, po czym stopniowo rośnie w III trymestrze. Ponadto, rośnie stężenie katecholamin – czyli potocznie mówiąc substancji stresowych w naszym organizmie, napręża się mięśniówka jam serca, a zmiany hormonalne takie jak wzrastający estrogen i B-gonadotropina kosmówkowa (znana wam jako hormon z testów ciążowych) powodują zmianę aktywności niektórych kanałów jonowych (wapniowych i sodowych), które są odpowiedzialne za regulację pracy serca. Zwiększenie częstości bicia serca o około 20 uderzeń na minutę jest fizjologiczne. Czyli, jeśli kobieta przed ciążą miała tętno około 80/min to w ciąży będzie mieć około 90-95/min, w SPOCZYNKU, a w wysiłku (wejście po schodach, szybszy spacer, prace domowe) jeszcze więcej. Wiele pacjentek już to fizjologiczne przyśpieszanie rytmu serca często zgłasza jako uczucie nieprzyjemne, powodujące znaczny dyskomfort w samopoczuciu. Najczęściej są to tzw. tachykardie zatokowe, czyli pojawiające się kilkakrotnie (lub więcej) w ciągu doby szybkie (>100/min) miarowe rytmy serca o zupełnie niegroźnym charakterze. Do takich fizjologicznych przyśpieszeń rytmu serca dochodzi u każdego z nas w czasie wysiłku, gorączki lub emocji. W ciąży ten szybki rytm może być po prostu trochę bardziej odczuwalny. Mimo, że w ciąży kawa jest dozwolona to kobiety, którym doskwiera szybkie bicie serca powinny jej unikać (i wszystkich napojów zawierających kofeinę). Do substancji przyśpieszających czynność serca należą również alkohol, nikotyna, kokaina, amfetamina i niektóre leki, ale zakładam że przyszłe mamy takich substancji nie stosują. Jeśli to przyśpieszone bicie serca niepokoi przyszłą mamę, jest „nierówne”, bardzo szybkie, towarzyszą mu zawroty głowy, duszność, mroczki przed oczami, to takie dolegliwości zawsze należy skonsultować z lekarzem. Oprócz niegroźnej tachykardii zatokowej, w ciąży mogą wystąpić rożnego rodzaju arytmie. Od łagodnych jak skurcze dodatkowe czy częstoskurcze nadkomorowe po groźniejsze jak migotanie przedsionków czy arytmie komorowe. W przypadku podejrzenia arytmii należy przeprowadzić szczegółowa diagnostykę. Podstawowe badania w diagnostyce arytmii w ciąży Echo serca czyli USG serca – badanie pozwalające ocenić budowę i pracę serca dzięki czemu widomo czy arytmię wywołuje na przykład dotychczas niezdiagnozowana wada – kilkusekundowy zapis czynności elektrycznej serca, badanie wstępne w diagnostyce arytmii, może ujawniać niektóre EKG – najczęściej 24. lub 48. godzinny zapis czynności elektrycznej serca. Urządzenie rejestruje czynność serca w trakcie aktywności dziennej i w czasie snu, dzięki czemu istnieje większe prawdopodobieństwo wykrycia krwi – wykluczenie nadczynności lub niedoczynności tarczycy poprzez oznaczenie TSH, fT3, fT4, wykluczenie niedokrwistości (morfologia) czy zaburzeń jonowych ( sód, potas, wapń, magnez). Wyżej opisane badania są absolutnie bezpieczne przez cały okres ciąży! Do rzadziej wykonywanych badań u kobiet ciężarnych należą test wysiłkowy lub inwazyjne badanie elektrofizjologiczne. Nie odkładaj diagnostyki na potem W tym miejscu chciałabym się zwrócić do kobiet, które nie są jeszcze w ciąży. Jeśli kiedykolwiek wystąpił u Ciebie jakiś częstoskurcz (lub na podstawie objawów był podejrzewany) lub przeciwnie masz bardzo wolny rytm, i planujesz kiedyś zajść w ciążę, nie odkładaj diagnostyki „na potem”. Wiele z objawowych arytmii można skutecznie wyciszyć przed zajściem w ciążę, na przykład stosując leczenie metodą ablacji. Ablacja polega na zniszczeniu obszaru serca odpowiadającego za powstawanie arytmii. W niektórych przypadkach (bardzo rzadko) może być konieczne wszczepienie specjalnych urządzeń jak kardiowerter-defibrylator lub stymulator serca. To też łatwiej i bezpieczniej wykonać przed ciążą. Wykonana ablacja, wszczepiony kardiowerter lub rozrusznik serca nie stanowią przeciwwskazania do zajścia w ciążę! Nie są też bezwzględnym przeciwwskazaniem do porodu siłami natury. Do typowych najczęstszych arytmii diagnozowanych u ciężarnych należą: napadowe częstoskurcze nadkomorowe (SVT),nawrotny częstoskurcz węzłowy (AVNRT),nawrotny częstoskurcz przedsionkowo-komorowy (AVRT.),częstoskurcze przedsionkowe (AT). Arytmię rozpoznaje się na podstawie badania EKG (wykonanego w trakcie napadu) lub Holtera EKG. Pierwszą i zazwyczaj skuteczną metodą przerywania napadu takiego częstoskurczu są zabiegi zwiększające napięcie nerwu błędnego. Nerw błędny jest najdłuższym nerwem czaszkowym i biegnie od głowy do brzucha. Odpowiada on za unerwienie wielu narządów w tym serca. Wykonując „ćwiczenia” , które stymulują ten nerw możemy wpłynąć na przewodzenie impulsów i tym samym przerwać napad arytmii. Do manewrów zwiększających napięcie nerwu błędnego należą między innymi: próba Valsalvy czyli gwałtowny wydech przy zatkanym nosie i ustach (identycznie jak w trakcie parcia przy porodzie);zanurzenie twarzy w zimnej wodzie lub przyłożenie do twarzy bardzo zimnego mokrego ręcznika. Jeśli te manewry nie przerywają napadu częstoskurczu i/lub poza kołataniem serca dodatkowo występują niepokojące objawy jak duszność, mroczki, zawroty głowy należy wezwać pogotowie, ponieważ kolejne metody przerywania napadu częstoskurczu (jak podanie dożylne leków ) muszą być przeprowadzone w szpitalu. Leczenie antyarytmiczne O włączeniu leczenia profilaktycznego na stałe (czyli leczenia antyarytmicznego) zawsze powinien decydować lekarz prowadzący pacjentkę. Warto skonsultować się z kardiologiem specjalizującym się w arytmiach u kobiet ciężarnych. Bezpieczeństwo leków stosowanych w czasie ciąży zostało skategoryzowane przez amerykańską Food and Drugs Administration (FDA),wcześniej stosowano kategorie literowe od A do X (w piśmiennictwie nadal występuje często ), obecnie stosuje się klasyfikację opisową zawierającą szczegółowe dane na temat działania i potencjalnego wpływu leku na rozwijające się dziecko, a potem na laktację. Głównym problemem związanym z użyciem leków antyarytmicznych podczas ciąży jest ich potencjalnie niekorzystny wpływ na płód – w I trymestrzenajwiększe ryzyko wiąże się z działaniem teratogennym, w bardziej zaawansowanej ciąży z kolei narażenie na leki może spowalniać wzrost i rozwój płodu, a także zwiększać kurczliwość macicy i skutkować podwyższonym ryzykiem arytmii. Leki antyarytmiczne w ciąży powinny być włączane przy bardzo złej tolerancji objawów, częstych napadach niereagujących na manewry zwiększające napięcie nerwu błędnego, prowadzących do niestabilności hemodynamicznej pacjentki (zawroty głowy, zasłabnięcia, omdlenia, duszność). Do najczęściej włączanych leków, które maja wpływ na czynność serca należą B-blokery. Są to leki zasadniczo bezpieczne w okresie ciąży, ale ich stosowanie może być związane ze zwiększoną częstością zahamowania wzrostu płodu, a także hipoglikemią (niedocukrzeniem). Migotanie lub trzepotanie przedsionków Do rzadkich w okresie ciąży, ale groźniejszych z tej grupy (nadkomorowych) arytmii należą migotania lub trzepotania przedsionków. Arytmie te, jeśli występują to najczęściej dotyczą kobiet z rozpoznaną wadą serca lub wadą zastawek oraz u kobiet które zachodzą w ciążę w starszym wieku. W tej arytmii rytm serca zwiększa się gwałtownie i może prowadzić do poważnych konsekwencji dla matki i dziecka. Leczenie napadu migotania przedsionków jest zawsze szpitalne i najczęściej polega na elektrycznym przywróceniu prawidłowego rytmu serca tzw. kardiowersją elektryczną. Możliwa jest też kardiowersja farmakologiczna czuli z dożylnym podaniem leków o ile szpital do którego trafi pacjentka posiada leki przeznaczone dla ciężarnych pacjentek. Czas w którym kardiowersja zostanie wykonana zależy od długości trwania arytmii i od jej wpływu na parametry życiowe mamy i dziecka -decyduje o tym lekarz na podstawie wywiadu i wykonanych badań. Dodatkowo w większości przypadków dołącza się też tak zwane leczenie przeciwzakrzepowe, ponieważ w przypadku migotania/trzepotania przedsionków wzrasta ryzyko powikłań zatorowych w tym wystąpienia udaru mózgu. Komorowe zaburzenia rytmu serca dodatkowe pobudzenia komorowe,częstoskurcze komorowy,arytmie komorowe w przebiegu zespołu długiego QT, kardiomiopatii połogowej i innych. Zagrażające życiu komorowe zaburzenia rytmu w czasie ciąży są rzadkie. Rzadko też pojawiają się w tzw. zdrowym sercu. Dlatego w przypadku wykrycia arytmii komorowej zawsze należy wykonać badanie echo serca lub rezonans magnetyczny serca (bez podawania kontrastu gadolinowego). Nie wszystkie komorowe zaburzenia rymu serca należy leczyć. Wskazaniem do leczenia są zaburzenia rymu zagrażające życiu lub powodujące groźne dla matki i dziecka objawy-spadki ciśnienia, omdlenia. W częstoskurczach komorowych nie mamy możliwości zastosowania zabiegów zwiększających napięcie nerwu błędnego ponieważ są one nieskuteczne. Z opcji terapeutycznych lekarz może zaproponować pacjentce przewlekłe doustne leczenie antyarytmiczne, a w objawowym napadzie częstoskurczu kardiowersję elektryczną. W skrajnych przypadkach wymagane jest wszczepienie kardiowertera-defibrylatora. W końcowym okresie ciąży i po porodzie może dojść do wystąpienia komorowych arytmii towarzyszących kardiomiopatii połogowej. Jest to szczególny groźny rodzaj niewydolności serca, który może pojawić się w ostatnich 6 tygodniach ciąży do 5 miesięcy po porodzie. Bradyarytmie Oddzielną grupę zaburzeń rytmu serca stanowią zaburzenia przebiegające z wolną czynnością serca czyli bradyarytmie. Nadmierne zwolnienie czynności rytmu serca również może być groźne zarówno dla matki jak i dziecka. Tu podobnie, jak w przypadku częstoskurczów komorowych należy zdiagnozować czy wolny rytm serca może być związany z istniejącą nierozpoznaną wadą serca. Dotychczas bezobjawowe wolne rytmy u pacjentek z wadami serca mogą ujawnić się dopiero w ciąży (aż 30% wrodzonych bloków przedsionkowo-komorowych pozostaje nierozpoznanych do wieku dojrzałego i może się ujawniać w ciąży). Większość wolnych rytmów serca ma charakter łagodny i nie wymaga dodatkowe leczenia (nie stosuje się też żadnych leków doustnych przyśpieszających czynność serca). Ale jeśli wolny rytm serca prowadzi do omdleń, zaburzeń świadomości, zmniejszonego wytwarzania moczu lub występują przerwy w pracy serca mogące skutkować niedokrwieniem płodu, to wtedy zalecanym leczeniem jest wszczepienie stymulatora serca czyli rozrusznika. Poród a „kołatania serca” U większości kobiet z „kołataninami serca” nie ma przeciwwskazań do porodu naturalnego, ponieważ większość kołatan to albo tachykardie zatokowe albo łagodne arytmie nie wymagające dodatkowego leczenie. Spontaniczne rozpoczęcie akcji porodowej jest odpowiednie dla kobiet z prawidłową funkcją serca i jest korzystniejsze niż poród indukowany u większości kobiet z chorobami serca. Porodem z wyboru dla wszystkich pacjentek bez przeciwwskazań kardiologicznych jest poród drogami i siłami natury – ze względu na mniejsze ryzyko utraty krwi oraz niższe ryzyko infekcji w porównaniu z cięciem cesarskim, które również zwiększa ryzyko rozwoju zakrzepicy żylnej i żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Z kardiologicznego punktu widzenia cięcie cesarskie zalecane jest u pacjentek: z zespołem Marfana (choroba genetytczna),z poszerzeniem opuszki aorty >45mm,z rozwarstwieniem aorty,z zaawansowaną/ostrą niewydolnością serca,leczonych doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi w przypadku porodu przedwczesnego,z nadciśnieniem płucnym,z zaawansowanym zwężeniem zastawki aortalnej. W każdym przypadku decyzja o porodzie naturalnym lub cięciu cesarskim w przypadku kobiet z wadą serca czy zaburzeniami rytmu powinna być podjęta indywidualnie! Opracowano na podstawie: Vera Regitz-Zagrosek, Jolien W Roos-Hesselink, Johann Bauersachs, Carina Blomström-Lundqvist, Renata Cífková, Michele De Bonis, Bernard Iung, Mark Richard Johnson, Ulrich Kintscher, Peter Kranke, Irene Marthe Lang, Joao Morais, Petronella G Pieper, Patrizia Presbitero, Susanna Price, Giuseppe M C Rosano, Ute Seeland, Tommaso Simoncini, Lorna Swan, Carole A Warnes, ESC Scientific Document Group, 2018 ESC Guidelines for the management of cardiovascular diseases during pregnancy: The Task Force for the Management of Cardiovascular Diseases during Pregnancy of the European Society of Cardiology (ESC), European Heart Journal, Volume 39, Issue 34, 07 September 2018, Pages 3165–3241, Arrhythmias and the Prevention of Sudden Cardiac Death ESC Clinical Practice GuidelinesJosep Brugada, Demosthenes G Katritsis, Elena Arbelo, Fernando Arribas, Jeroen J Bax, Carina Blomström-Lundqvist, Hugh Calkins, Domenico Corrado, Spyridon G Deftereos, Gerhard-Paul Diller, Juan J Gomez-Doblas, Bulent Gorenek, Andrew Grace, Siew Yen Ho, Juan-Carlos Kaski, Karl-Heinz Kuck, Pier David Lambiase, Frederic Sacher, Georgia Sarquella-Brugada, Piotr Suwalski, Antonio Zaza, ESC Scientific Document Group, 2019 ESC Guidelines for the management of patients with supraventricular tachycardia. The Task Force for the management of patients with supraventricular tachycardia of the European Society of Cardiology (ESC): Developed in collaboration with the Association for European Paediatric and Congenital Cardiology (AEPC), European Heart Journal, Volume 41, Issue 5, 1 February 2020, Pages 655–720, Co zrobić, gdy kobieta karmiąca piersią ma gorączkę? Leki przeciwgorączkowe mogłyby się przecież okazać szkodliwe dla małego dziecka. Czy zbijanie temperatury lekami oraz kontynuowanie karmienia piersią wykluczają się? Czy istnieją leki przeciwgorączkowe, które są nieszkodliwe dla maluszka? Czy przerwanie karmienia na czas przyjmowania takich leków jest dobrym pomysłem? Oto, co zalecają lekarze. spis treści 1. Gorączka podczas karmienia piersią 2. Gorączka u dziecka a karmienie piersią 1. Gorączka podczas karmienia piersią Gorączka jest reakcją obronną twojego organizmu, np. przed wirusem. Powinnaś w takim razie więcej odpoczywać. Poproś partnera, rodzinę lub przyjaciół o pomoc w opiece nad dzieckiem. Odpoczynek skróci czas przebiegu infekcji i szybciej wrócisz do dawnej formy. Możesz przyjmować leki podczas karmienia piersią. Leki te jednak muszą być oznaczone jako bezpieczne dla dzieci, które są karmione piersią. Lista środków przeciwgorączkowych dla kobiet karmiących jest ograniczona. Najlepiej skonsultować się z lekarzem w tej sprawie. Ostatecznie można poprosić o radę farmaceutę. Uważa się, że paracetamol jest bezpieczny dla dziecka karmionego piersią. Należy pamiętać też o odpowiedniej dawce, która jest podana w ulotce leku. Jego nadmiar może bowiem zaszkodzić zarówno dziecku, jaki i matce. Karmiąca matka powinna przyjmować leki przeciwgorączkowe tylko w przypadku, gdy naprawdę istnieje taka konieczność. Pij dużo płynów, aby się nie odwodnić i nie stracić pokarmu. Podczas gorączki tracisz więcej płynów. Jeśli twoje dziecko ma mniej niż sześć miesięcy, lekarze nie polecają podawania mu wody. Zatem to twoja pierś jest źródłem płynów dla niemowlaka. Zadbaj więc o odpowiednie nawodnienie swojego organizmu. Jeśli masz gorączkę, nie ma przeciwwskazań do dalszego karmienia dziecka piersią. Mleko matki nie zawiera wirusów, które mogłyby zaatakować organizm dziecka. Mleko ma w swoim składzie przeciwciała produkowane przez organizm matki, co chroni niemowlaka przed chorobą. Jednak należy pamiętać, że wirusy mogą być przekazane dziecku drogą kropelkową i wtedy dziecko może zachorować. Zobacz film: "Przekarmianie dzieci" 2. Gorączka u dziecka a karmienie piersią Jeśli dziecko ma podwyższoną temperaturę, najlepiej zwiększyć ilość pokarmu, który maluszek zjada. Niemowlak z gorączką traci ze swojego organizmu większą ilość płynów, które muszą być uzupełnione. Jednak gdy dziecko nie chce pić więcej mleka, nie powinniśmy go do tego zmuszać, jedynie zachęcić. Poza tym, dziecku można podać lek przeciwgorączkowy, ale specjalnie przeznaczony dla niemowlaków. Dziecko z gorączką nie powinno być ubierane w bardzo ciepłe ubranka i być dodatkowo otulone grubą kołdrą, ponieważ zwiększy to temperaturę ciała i utratę płynów. Jeśli gorączka u niemowlaka nie ustępuje, a dziecko staje się bardziej płaczliwe, apatyczne i robi coraz mniej kup, istnieje ryzyko odwodnienia dziecka. W takim przypadku należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. W skrajnych przypadkach konieczna jest hospitalizacja i podanie dziecku kroplówki. Zwiększenie częstotliwości karmienia czy ewentualne dopajanie dziecka płynami jest najlepszym sposobem na uniknięcie odwodnienia. Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza. polecamy Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Monika Łapczyńska Położna, fizjoterapeuta, instruktorka szkoły rodzenia, masażystka I stopnia, instruktor rekreacji ruchowej, absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Na jakie dolegliwości możemy się natknąć podczas karmienia piersią i po zakończonym okresie laktacji. Zobacz film: "#dziejesienazywo: Zapalenie piersi" 1. Popękane brodawki Występuje w pierwszych tygodniach po porodzie. Popękane brodawki często są spotykane w przypadku nieprawidłowego przystawiania dziecka do piersi. Ponieważ w czasie karmienia dziecko łapie za płytko pierś i w efekcie ssie samą brodawkę. A to powoduje ból u matki. A prawidłowo przystawione dziecko nie wywołuje bólu. Dlatego należy skorygować technikę karmienia piersią. Można to zrobić poprzez zaproszenie położnej, żeby zobaczyła jak karmisz. Wytłumaczy Ci wtedy co zrobiłaś źle, a jak powinno być prawidłowo. Możesz również poprosić o pomoc konsultanta laktacyjnego. Tak naprawdę najważniejsze jest skorygowanie techniki karmienia. Ale do popękania brodawek nie musi dojść poprzez płytkie przystawienie dziecka, a przez jego złe ssanie piersi. Tak może się stać jeżeli został wprowadzony smoczek, który zaburza prawidłowy odruch ssania. Kolejną przyczyną może być zbyt rzadkie karmieni i krótkie. Dlatego, że głodne dziecko będzie bardzo energicznie ssać pierś. Objawy popękanych brodawek: są zaczerwienione, widoczne są ranki, strupki, ból. W czasie karmienia ból będzie się nasilać, dlatego możesz unikać karmienia piersią. A co zrobić, żeby było tylko lepiej? technika karmienia powinna ulec poprawie częściej karmić karmienie rozpoczynać od mniej bolesnej piersi kilkakrotne zmienianie pozycji w czasie jednego karmienia gdy kończysz karmienie zawsze wprowadzaj mały palec w kącik ust, pomiędzy dziąsła swojego dziecka i delikatnie odłącz je od piersi. To zapobiegnie podrażnianiu brodawki. na rynku są dostępne maści, które można stosować na popękane brodawki brodawki należy „wietrzyć” przez bezpośredni dostęp powietrza szybciej będą się goić możesz również smarować popękane brodawki pokarmem, ponieważ zawiera on czynnik wzrostu naskórka i ma właściwości antybakteryjne, a to wspomoże gojenie możesz stosować leki przeciwbólowe. W czasie leczenia popękanych brodawek możesz karmić piersią. Jeżeli jednak sprawia Ci to ogromny ból, to powinnaś zacząć odciągać pokarm min. 8 razy dziennie i nie karmić dziecka piersią. 2. Grzybica piersi Najczęściej występuje na późniejszym etapie karmienia piersią. Grzybica piersi to zakażenie drożdżakami Candida albicans. Objawy grzybicy piersi: Skóra na brodawce i otoczce z białawym nalotem, zaczerwieniona, błyszcząca ale może też wyglądać prawidłowo. Odczuwasz piekący, kłujący ból brodawki. U dziecka bardzo często występuje pleśniawka w jamie ustnej. Często grzybica piersi występuje po przebytym leczeniu antybiotykami Twoim lub dziecka. Jak leczyć grzybicę piersi? należy smarować brodawkę preparatami przeciwgrzybicznymi takimi w zawiesinie po każdym karmieniu. Leczenie trwa minimum 14 dni. u dziecka należy pędzlować jamę ustną środkiem przeciwgrzybicznym np. Nystatyną w zawiesinie około 4 razy dziennie również przez minimum 14 dni piersi należy wietrzyć wkładki do biustonosza zawsze powinny być suche bieliznę, która miała kontakt z pokarmem należy prać i prasować gorącym żelazkiem dokładnie myć ręce zabawki dziecka powinny być codziennie wyparzane Ty i dziecko powinniście być leczeni jednocześnie. 3. Nawał pokarmu U kobiety najczęściej między 3 – 4 dobą po porodzie występuje obrzmienie piersi. Występuje on u każdej kobiety, ponieważ stężenie prolaktyny (hormonu, który odpowiada za wydzielanie się mleka) w tych dniach się podwyższa. Skład tego mleka będzie się różnił od siary (pierwszego mleka). „Nowe” mleko będzie miało więcej wody i laktozy. Także siateczka żyłek na piersi może być bardziej widoczna. Właśnie w tym momencie jak mamy odczuwają bolesność to uważają, że właśnie „mają pokarm”. Tak naprawdę był od początku. Tylko mleko zwane siarą jest niestety niedoceniane przez mamy. Warto, żebyś Ty zmieniła zdanie i wiedziała, że masz mleko jak urodzisz dziecko. Nawał pokarmu jest zjawiskiem normalnym, ale może w tych dniach być nadprodukcja pokarmu w stosunku do potrzeb dziecka. Należy pamiętać, że to wszystko jest normalne. Teraz omówię objawy, potem z czym możemy różnicować taki stan oraz co zrobić żeby zaradzić problemowi zwiększonej produkcji mleka. Objawy nawału pokarmu: występuje w 3-4 dobie po porodzie. Zdarza się, że występuje również później. Wtedy przyczyny są inne: nagłe ograniczenie czasowe lub częstości karmienia. Mówimy wtedy o przepełnieniu. Nawał dotyczy dwóch piersi. Natomiast przepełnienie może dotyczyć jednej. Pokarm wypływa bez problemu. Twoje dziecko ssie prawidłowo czyli słychać połykanie piersi nie są zaczerwienione, są miękkie, bywają mocniej ocieplone, czasem tkliwe, ale nie ma zaczerwienień może chować się brodawka nie ma gorączki czujesz się dobrze i Twój stan ogólny również jest dobry. Przy wystąpieniu nawału można również zastanawiać się czy nie ma: zastoju w piersi lub czy nie występuje zapalenie piersi. Musisz uświadomić sobie, że to jest normalne. Spotkało, albo spotka każdą kobietę z którą leżysz na sali. A jak powinnaś sobie radzić z nawałem pokarmu? prawidłowo przystawiać dziecko do piersi karmić min. 8 razy dziennie jeżeli czujesz, że piersi robią się twarde możesz trochę odciągnąć mleka, żeby zmniejszyć napięcie w piersi. Wtedy będzie lepiej ssało się Twojemu dziecku. 4. Zastój pokarmu Występuje najczęściej w pierwszych 10 dniach od porodu. Rzadko zdarza się, żeby zastój pokarmu wystąpił później. Może zdarzyć się tak jeżeli nagle zostanie przerwane lub bardzo ograniczone karmienie piersią. Co może spowodować zastój pokarmu? nieprawidłowa technika karmienia za rzadkie karmienie zbyt krótkie karmienie silny stres bardzo duże wyczerpanie Po czym możemy rozpoznać? 4-10 dni po porodzie dolegliwości dotyczą obu piersi piersi są obrzmiałe, bolesne, ocieplone i zaczerwienione nie ma odruchu wypływu pokarmu temperatura ciała nie wyższa niż 38,4 stopni czujesz się ogólnie dobrze, ale trudności lub wręcz nieudane karmienia, ból piersi wywołuje lęk Pod uwagę brane są: zapalenie piersi i nawał. Nie należy się denerwować. Tak naprawdę dodatkowy stres może spotęgować tylko objawy np. na jakiś czas zahamować wypływ pokarmu. Jak można zminimalizować objawy: często przystawiając dziecko do piersi ok. 8 razy długo karmić – nie mniej niż 15 minut z jednej piers ważne jest prawidłowe przystawienie dziecka do piersi przed karmieniem można stosować ciepłe okłady na piersi, można masować piersi, zalecany jest relaks w przypadku zastoju pokarmu również może chować się brodawka sutkowa dlatego należy odciągać trochę pokarmu (laktatorem elektrycznym albo ręcznym) nie należy dziecka: dopajać, dokarmiać i dawać jemu smoczków nie można również odciągać pokarmu w dużej ilości, ponieważ to nasili tylko produkcje mleka. Natomiast jeżeli dziecko będzie ssało z piersi wywoła czynnik, który będzie hamować laktację. 5. Zapalenie piersi Występuje najczęściej między 2 a 5 tygodniem po porodzie. Tak naprawdę może zdarzyć się w każdym momencie laktacji. Trwa do 6 dni. Rokowanie jest pomyślne. Czynniki, które mogą sprzyjać zapaleniu piersi to: stres, przemęczenie, zatkanie przewodu mlekowego, zastój pokarmu, za rzadkie karmienia, nadmiernie pobudzone jest wytwarzanie pokarmu (nadprodukcja), uszkodzone brodawki, uraz, za duży wysiłek fizyczny zła dieta, Kobiety często źle postępują w przypadku zapalenia piersi, ponieważ stosują forsowany masaż, a przez to silnie uciskają na piersi. To jest złe leczenie zatkanego przewodu mlecznego. Silne uciskanie piersi powoduje to, że pokarm, który jest zgromadzony w przewodach mlekowych dostaje się do sąsiednich tkanek. Nie brzmi z byt dobrze prawda? Właśnie przez forsowny masaż dochodzi do zwiększenia stanu zapalnego. Prawidłowe leczenie to zastosowanie antybiotyku. Powikłania mogą występować nawroty zapalenia piersi i wystąpić ropień piersi, tak dzieje się w ok. 10% przypadków. Objawy: najczęściej dotyczy jednej piersi temperatura ciała jest powyżej 38,4 stopni dziecko ssie prawidłowo i słychać odgłos połykania bolący, zaczerwieniony, ocieplony, obrzmiały jest fragment piersi albo cała pierś są dwa typy zapalenia piersi w jednym przebieg jest burzliwy, w drugim objawy są słabo widoczne czujesz się wtedy średnio i masz objawy grypowe stan psychiczny skupiony jest na lęku czy można w tej sytuacji karmić, odczuwasz napięcie i lęk Zapalenie piersi jest różnicowane z innymi jednostkami chorobowymi w obrębie piersi takimi jak: nawał pokarmu zastój pokarmi zatkanie przewodu mlecznego ropniem piersi Jakie jest postępowanie? Pomimo gorączki i przyjmowania leków możesz karmić piersią. Trzeba zastanowić się czy technika karmienia, którą stosujesz jest prawidłowa. Jeżeli nie, należy ją zmienić. dziecko powinno być częściej karmione i to z chorej piersi ! jeżeli pierś boli Cię od strony pachy powinnaś karmić dziecko w pozycji z pod pachy. po karmieniu stosuj zimne okłady (NIE STOSUJ: forsownych masaży ani gorących okładów) możesz otrzymać leki: przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz antybiotyk. powinnaś odpoczywać w łóżku przynajmniej przez 24 godziny. Jeżeli potrzebne to zwolnienie z pracy. picie dużej ilości płynów 6. Zatkanie przewodu mlecznego W piersi są liczne przewody mleczne i czasami ulegają one zatkaniu. Najczęściej dzieje się tak w okresie zimowym. U kobiet, które ściągają nadmiernie pokarm, a przez to ich wytwarzanie mleka jest bardzo nasilone. Do zatkania przewodu pokarmowego mogą predysponować również za rzadkie karmienia lub zbyt krótkie. Do tego dochodzi jeszcze ucisk: ubrania, stanika, PALCA przy karmieniu, uraz jaki może wystąpić np. w trakcie forsownego masażu To właśnie zatkany przewód może prowadzić do zapalenia piersi, o którym pisałam wcześniej. A teraz przechodzimy do omówienia objawów: najczęściej dotyczy jednej piersi dziecko ssie prawidłowo i słychać odgłos połykania powyżej zatkanego przewodu można zaobserwować, że to miejsce jest bardziej ocieplone i zaczerwienione , bolesne czasami można wyczuć guzek jest to rozdęty przewód mleczny temperatura ciała jest w normie czujesz się dobrze Pod uwagę bierze się również inne jednostki chorobowe takie jak: guzek piersi, zapalenie piersi, ropień piersi Jak postępować? często karmić dziecko (przed karmieniem można zastosować DELIKATNY! masaż chorej okolicy piersi, karmienie zaczynasz od chorej piersi) długie karmienie minimum 15 minut z chorej piersi ułożyć dziecko w takiej pozycji, żeby bródka dziecka była od strony chorej piersi. Dzięki temu dodatkowo będzie masowana chora okolica. po karmieniu zimne okłady na chore miejsce. Ponieważ zablokuje to wytwarzanie mleka. nie wolno: dopajać, dokarmiać dziecka ani dawać jemu smoczków, które zaburzają prawidłowy odruch ssania 7. Ropień piersi To jest powikłanie źle leczonego zapalenia piersi. Bakteria, która najczęściej wywołuje ropień piersi to: gronkowiec złocisty Objawy: występuje w czasie zapalenia przez skórę wyczuwalny jest twarde, bolesne zgrubienie o gładkich ścianach nad ropniem widać, że skóra jest napięta, sinoczerwona, ucieplona i błyszcząca temperatura może być prawidłowa lub podwyższona twoje samopoczucie może być dobre albo takie sobie Różnicuje się z: zapaleniem piersi, guzkiem piersi, zatkaniem przewodu Postępowanie: możesz karmić dziecko wykonane będzie badanie USG może zostać zastosowane nacięcie ropnia i zaaspirowanie treści ropnia leki: antybiotyk, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe Zaleca się karmienie piersią również chorą! Jeżeli ropień był tak usytuowany, że w tej chwili nie możliwe jest przystawianie dziecka. Należy pokarm odciągać np. laktatorem elektronicznym. 8. Rak piersi Czynniki ryzyka: na raka piersi chorowała siostra, mama albo występował w rodzinie (pokrewieństwo I stopnia) wiek powyżej 50 lat ( Ten czynnik nie powinien zwalniać z samobadania piersi kobiet młodszych. Należy pamiętać, że na raka piersi może zachorować kobieta, w każdym okresie swojego życia.) dieta bogata w tłuszcze poród po 30 roku życia bezdzietność długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej przed pierwszym porodem Metody wykrywania raka piersi: Samobadanie piersi – jeżeli kobieta sama sprawdza sobie piersi co miesiąc, bardzo szybko może wyczuć niepokojącą zmianę. Jeżeli tak się stanie powinna udać się do lekarza. USG piersi stosuje się zwykle u młodych kobiet i również jest skuteczną metodą wykrywania raka piersi Mammografia – u kobiet po 35 roku życia Rutynowo na każdej wizycie powinien zbadać piersi lekarz. Jeżeli tego nie robi, należy o takie badanie poprosić. Wszystkie te badania są skuteczne w wykrywaniu raka piersi. W Polsce bardzo dużo kobiet ma wykrytego raka w bardzo zawansowanym stadium, ponieważ zaniedbały samobadanie piersi. Rak piersi jest chorobą, z której można wyleczyć. Istotnym elementem jest szybkość reagowania kobiet na niepokojące objawy. Czasami sprawa jest bagatelizowana, a tak nie powinno być. Leczenie raka piersi miejscowe usunięcie guzka piersi mastektomia – usunięcie całej piersi. Możliwa jest później rekonstrukcja piersi oraz inne sposoby. Chciałam zwrócić uwagę przy omawianiu raka piersi, że jest to choroba uleczalna. Dużo zależy od tego jak szybko zareaguje kobieta na niepokojące objawy. Bywa również tak, że to mężczyzna wyczuwa zgrubienie w piersi partnerki, ale nie mówi o tym. Dlatego należy również uświadomić partnera, że jest taka choroba jak rak piersi. Objawia się: guzkiem w piersi, może wystąpić nagłe wciągnięcie brodawki. Każdy niepokojący objaw należy konsultować z lekarzem. A jeżeli coś wyczuje partner w twojej piersi powinien Ci to powiedzieć. polecamy Karmienie piersią: najważniejsze informacje dla mam o karmieniu piersią Karmienie piersią jest naturalną czynnością jednak często wiąże się z wieloma dylematami oraz trudnościami. Podpowiadamy, jak pokonać problemy z karmieniem piersią i co warto wiedzieć o laktacji, aby być świadomą i szczęśliwą mamą. Karmienie piersią zalecane jest przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), aż do ukończenia przez dziecko 6 miesiąca życia. Podkreśla także, aby maluch był karmiony piersią do 2 roku życia i dłużej, także po rozszerzeniu diety. Warto pamiętać, że chociaż istnieje wiele korzyści z karmienia piersią dziecka i wpływa ono korzystnie na zdrowie, to każda mama ma wybór i może zdecydować, czy chce karmić piersią, w jaki sposób, jak długo bądź czy będzie podawała maluchowi mleko modyfikowane. Spis treści Czemu warto karmić piersią? Podstawy dotyczące karmienia piersią Jak często karmić malucha i czy robić to z jednej, czy z obu piersi? W jakiej pozycji karmić dziecko? Czy moje dziecko jest głodne? Trudne początki w karmieniu piersią Jak rozwiązać kryzys laktacyjny? Ból i urazy podczas karmienia Obrzęk piersi i zapalenie Gdy mleko wycieka z piersi… Dieta mamy karmiącej Czy trzeba eliminować niektóre produkty, aby uniknąć alergii u malucha? Najważniejsze informacje dotyczące mleka matki Czy z wiekiem dziecka mleko traci cenne właściwości? Czym różni się skład mleka matki od mleka modyfikowanego? Bank mleka. Kiedy i kto z niego korzysta? Karmienie piersią a rozszerzanie diety Co robić, gdy dziecko jest niejadkiem? Co podawać dziecku do jedzenia podczas choroby? Okres laktacji a płodność i ciąża Antykoncepcja w trakcie karmienia piersią Karmienie piersią a ciąża Dylematy matki karmiącej Karmiąca piersią mama wraca do pracy – co teraz? Gdy dziecko idzie do żłobka, a mama karmi piersią… Przejście na karmienie butelką Karmienie piersią a społeczeństwo Karmienie w przestrzeni publicznej Czemu warto karmić piersią? Zalety dla mamy i dziecka Karmienie piersią ma pozytywny wpływ na zdrowie dziecka, gdyż zapewnia mu naturalną ochronę, a także wspiera oporność i naturalny rozwój. Z badań wynika, że karmienie piersią zmniejsza ryzyko wystąpienia u dziecka chorób takich jak: nadwaga cukrzyca typu 1, nowotwory (w tym białaczka szpikowa i limfatyczna) nadciśnienie tętnicze astma i wiele innych. Ponadto, karmienie piersią minimalizuje ryzyko wystąpienia infekcji, w tym zapalenia ucha oraz przewodu pokarmowego. Oprócz tego, u tych maluchów rzadziej niż u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym występują biegunki, kolki i stany zapalne. Statystyki dowodzą również, że wśród dzieci, które są karmione mlekiem mamy, istnieje mniejsze ryzyko nagłej śmierci łóżeczkowej niemowląt (SIDS). Karmienie piersią ma też wiele korzyści dla mamy. Zalicza się do nich wytworzenie silnej więzi emocjonalnej z maluchem, a także szybsze dojście do siebie po porodzie. Dodatkowo ma to również korzystny wpływ dla jej zdrowia – karmienie piersią zmniejsza ryzyko wystąpienie osteoporozy, nowotworów, depresji, a także pomaga odzyskać masę ciała sprzed ciąży. Udany początek — podstawy dotyczące karmienia piersią Należy podkreślić, że udana laktacja jest sumą wielu czynników, które zależne są nie tylko od kobiety. Aby zwiększyć szanse na powodzenie, warto pamiętać, by zaraz po porodzie zapewnić noworodkowi nieograniczony dostęp do piersi. Jest to istotne, gdyż im więcej maluch będzie zjadał, tym więcej piersi będą produkowały mleka. Karmienie piersią to jednak czynność, której każda mama musi się nauczyć, dlatego też na początku nie należy zrażać się niepowodzeniami. Podczas pierwszych dni życia, warto podawać maluchowi pierś, gdy jest bardziej aktywny np. podczas ziewania, ssania rączek, rozglądania się itp. Jeśli wszystko przebiega pozytywnie, to w 2-6 dobie pojawi się nawał pokarmu, który zwiastuje udaną laktację. Ciekawostką jest, że właśnie wtedy w piersiach mamy jest nawet 10 razy więcej pokarmu niż wcześniej. Jak często karmić malucha i czy robić to z jednej, czy z obu piersi? Z reguły karmienie odbywa się na żądanie dziecka, zgodnie z potrzebami malucha i mamy. Na początku jest to 8-12 karmień w ciągu doby, w tym 1-2 w nocy. Najczęściej jednak karmienie piersią odbywa się co 3 godziny. Później, czyli ok. 7 miesiąca, jest to 6-8 karmień na dobę. Karmienie powinno trwać ok. 10-40 minut. Ponadto, mamy, które zastanawiają się, czy karmić z jednej, czy z obu piersi, powinny wiedzieć, że przez pierwsze tygodnie należy karmić dziecko z obu piersi. Po 2-3 tygodniach dziecko może być najedzone po karmieniu jedną piersią, jednak warto proponować mu zawsze także drugą. W jakiej pozycji karmić dziecko? Wybierając pozycję, warto zadbać o to, by była komfortowa zarówno dla maluszka, jak i mamy. Aby nie była obciążająca, można przygotować podpórki (np. poduszkę), które zadbają o wygodę. Wśród pozycji dobrych do karmienia wyróżnia się pozycję klasyczną, w której mama siedzi i przytula dziecko brzuchem do brzuszka. Następnie podpierając łokciem jego główkę i przedramieniem plecy, jest gotowa, aby podać mu pierś. To najczęstsza pozycja w pierwszych dobach życia maluszka. Inna, również siedzącą pozycją jest pozycja krzyżowa, która bardzo przypomina pozycję klasyczną, ale różni się tym, że maluszka trzyma się ręką przeciwną do piersi, z której jest karmiony. Mama może także karmić dziecko piersią w pozycjach leżących. Może to być np. pozycja na wznak, w której mama leży na plecach, a dziecko wzdłuż, z głową na wysokości piersi. Komfortowa jest także pozycja na boku, gdzie mama ma pod swoją głową poduszkę, a dziecko opiera na ramieniu (maluch leży wzdłuż jest ciała na łóżku). Wszystkie niezbędne informacje dotyczące pozycji do karmienia piersią, znajdziesz w artykule: Najwygodniejsze pozycje dla mam do karmienia piersią Czy moje dziecko jest głodne? Mama z czasem zaczyna dostrzegać różnice w zachowaniu malucha, kiedy jest głodny, a kiedy najedzony. Jeśli ma się co do tego wątpliwości, warto wiedzieć, że przed karmieniem piersią dziecko jest pobudzone, ssie rączki, wodzi wzrokiem, aż ostatecznie, gdy jest bardzo głodny – płacze. Z kolei, gdy dziecko jest najedzone, to jest zadowolone, odpycha brodawkę i jest wyraźnie spokojniejsze. Trudne początki w karmieniu piersią Po porodzie dziecko może nie chcieć ssać piersi mamy, co może być związane np. z ulewaniem wodami płodowymi. Warto pamiętać, że układ pokarmowy malucha musi się oczyścić, dopiero później będzie gotowy do spożywania mleka mamy. Jeśli jednak maluch nie chce ssać piersi po 6 godzinach, należy odciągnąć siarę i podać mu ją np. strzykawką. W tym momencie warto także porozmawiać z położną o rozpoczęciu stymulację laktacji. Za mało mleka… – jak rozwiązać kryzys laktacyjny? Niestety, bardzo często na początku (a także na późniejszych etapach) kobiety dopada kryzys laktacyjny, spowodowany małą ilością pokarmu i utrzymujący się przez kilka dni. W takich momentach mamy zastanawiają się, czy dziecko jest najedzone i czy nie powinny skorzystać z mleka modyfikowanego. Warto jednak podkreślić, że często może być to spowodowane tylko wrażeniem tzw. pustych piersi. Jest to efekt ustabilizowania laktacji i dopasowania jej do potrzeb malucha. Dlatego też mamie może się zdawać, że ma mniejszą ilością pokarmu, gdyż teraz jej piersi są miękkie, a po porodzie były twarde i pełne. Innym powodem może być faktyczny kryzys laktacyjny, który także może się przydarzyć każdej kobiecie. W takiej sytuacji należy przede wszystkim zachować spokój i pamiętać, aby jak najczęściej przystawiać malucha do piersi. Należy także zadbać o zbilansowaną dietę, prawidłowe nawodnienie i pozytywne myślenie. Jeśli sytuacja nie poprawi się po 2-3 dniach, warto skorzystać z doradztwa laktacyjnego. Ból i urazy podczas karmienia Należy również pamiętać, że karmienie piersią nie powoduje bólu. Gdy jednak jest on odczuwany przy próbie nakarmienia malucha, najprawdopodobniej chodzi o nieprawidłowe przystawienie – warto wtedy przerwać czynność i ponownie zachęcić malucha do ssania piersi. Nieprawidłowe przystawianie do piersi może powodować także urazy. W takich sytuacjach należy smarować brodawki swoim pokarmem, pamiętać o właściwej pozycji przystawiania oraz częstym „wietrzeniu” piersi. Obrzęk piersi i zapalenie Jeśli mama karmi malucha w nieprawidłowy sposób lub nieregularnie, w piersiach może powstać zastój mleka. To z kolei powoduje obrzęk, który może uniemożliwić karmienie. W takich sytuacjach warto wypracować odpowiednią technikę karmienia, wydłużyć czas tej czynności, a po niej stosować zimne, kojące okłady. W niektórych sytuacjach może dojść także do zapalenia piersi (a dokładnie do połogowego zapalenia sutka), które objawia się gorączką, zmęczeniem i bólem. Wtedy konieczne jest opróżnienie piersi – poprzez karmienie dziecka lub użycie laktatora. Z reguły stosuje się wtedy także leki przeciwzapalne oraz wartościową dietę, w której nie można zapominać o odpowiednim nawodnieniu. Przeczytaj wywiad z farmaceutą i dowiedz się jakie leki leki możesz stosować podczas karmienia piersią! Gdy mleko wycieka z piersi… Wyciekające pomiędzy karmieniami piersią mleko, to zupełnie normalna reakcja. Najczęściej dzieje się tak w porze karmienia (bezpośrednio przed nim) lub np. na samą myśl o tej czynności. Ponadto, często pokarm wycieka z piersi, z której dziecko akurat nie jest karmione. Wiele mam obawia się, że jest to coś niepoprawnego, jednak należy zdawać sobie sprawę, że na początku laktacji może tak się dziać – dopiero ok. 2 miesiąca życia dziecka sytuacja ta się stabilizuje. Aby sobie z nią poradzić, warto mieć pod ręką wkładki laktacyjne. Dieta mamy karmiącej Należy podkreślić, że nie istnieje specjalna dieta matki karmiącej i że kobieta w tym okresie może jeść wszystko. Mama karmiąca piersią powinna zwrócić uwagę, aby jej codzienna dieta była zdrowa, zbilansowana, lekkostrawna i bogata w pełnowartościowe produkty. Istotnym jest także bilans kaloryczny, który zmienia się podczas karmienia. Zapotrzebowanie kobiety w trakcie laktacji wzrasta o ok. 500 kalorii dziennie. Oznacza to, że kobieta karmiąca piersią powinna jeść o 10% więcej pokarmu, jeśli nie jest aktywna fizycznie i o 20%, jeśli uprawia sport. Do tego każda mama powinna wypijać minimum 2 litry płynów dziennie. Czy trzeba eliminować niektóre produkty, aby uniknąć alergii u malucha? Należy podkreślić, że kobieta karmiąca piersią nie powinna eliminować z diety produktów, które rzekomo mogą wywoływać alergię. Wiele z nich odmawia sobie np. truskawek, orzechów, serów pleśniowych, tatara, cytrusów, ryb, miodu oraz wielu innych produktów w obawie o wywołanie uczulenia u dziecka. Takie zachowanie dotyczy tylko matek, u których ryzyko to jest znaczne, bo np. w rodzinie taka alergia występuje – wtedy dieta eliminacyjna odbywa się pod okiem dietetyka i alergologa, który indywidualnie dobiera plan żywienia. Należy również mieć świadomość, że do mleka przenika bardzo niewiele substancji – wśród tych, które mogą się w nim znaleźć, znajdują się niektóre aromaty, substancje spożywcze i białka. Dlatego też należy wiedzieć, że istnieje minimalne ryzyko, aby konkretny produkt spowodował u dziecka negatywne objawy takie jak kolki, gazy itp. Te dolegliwości pojawiają się u niemowląt, gdyż mają one niedojrzały układ trawienny – dlatego bez obaw, nie są one wynikiem zjedzenia smażonego kotleta lub sushi. Co jeść, żeby karmić jak najdłużej? Film 7 składników zwiększających laktację Najważniejsze informacje dotyczące mleka matki Mleko matki stanowi najlepszy pokarm dla dziecka. Jego skład nie jest do końca poznany i zmienia się w zależności od zdrowia matki i dziecka, wieku malucha, godziny karmienia, fazy laktacji itp. Wśród poznanych składników mleko zawiera: białka, tłuszcze, węglowodany, wodę, składniki mineralne, mikroelementy, witaminy, enzymy, elementy żywe. Mleko w zależności od fazy laktacji zmienia rodzaj. Na początku kobieta karmi noworodka siarą, czyli mlekiem, które zaspokaja pierwszy głód dziecka, chroni go przed chorobami, a także wspomaga proces oddania smółki. Następnie, w pierwszym tygodniu jest to mleko przejściowe, a później mleko dojrzałe, którym mama karmi malucha aż do zaprzestania karmienia piersią. Czy z wiekiem dziecka mleko traci cenne właściwości? Wiele mam zastanawia się, jak długo karmić piersią, gdyż obawiają się, że wraz z wiekiem dziecka mleko traci swoje właściwości. Należy pamiętać, że chociaż skład mleka nie jest jednorodny i różni się w zależności od wieku dziecka, zdrowia mamy i malucha, fazy karmienia oraz tego, czy karmione jest jedno dziecko, czy dwójka i od wielu innych kwestii, to zawsze jest ono wartościowe dla dziecka. Ponadto, oprócz składników odżywczych, zawiera liczne mikro-, makroelementy i witaminy. Badania wykazały także, że wartość energetyczna mleka wzrasta z czasem i już po pierwszym roku jest wyższa niż w pierwszych 12 miesiącach. Także w późniejszym okresie tj. 2-4 lata dziecka, mleko może stanowić dla niego istotną dawkę energii oraz ważny składnik diety. Czym różni się skład mleka matki od mleka modyfikowanego? Chociaż to, czy mama karmi swoim mlekiem, czy mlekiem modyfikowanym nierzadko od niej nie zależy, to należy podkreślić, że mieszanki nigdy nie dorównają składem naturalnemu mleku. Mleko sztuczne naśladuje pokarm mamy, gdyż zawiera wiele składników, które w nim występują. Należy jednak pamiętać, że wielu z nich tam nie ma – zalicza się nich np. żywe składniki mleka. Dodatkowo trzeba wiedzieć, że niektóre składniki (np. kwas DHA), nawet jeśli będą występowały zarówno w mleku mamy, jak i w mleku sztucznym, to mogą inaczej oddziaływać na dziecko. Dlatego też dzieci karmione mieszankami są częściej narażone na infekcje, alergie i różnego typu powikłania itp. Bank mleka. Kiedy i kto z niego korzysta? Banki mleka pozyskują mleko kobiece od dawczyń, a także przechowują je i dostarczają potrzebującym dzieciom. To właśnie one zapewniają dzieciom równe szanse w dostępie do naturalnego, najlepszego dla nich pokarmu. Realizuje to także zalecenia WHO, UNICEF i AAP, które zgodnie twierdzą, że „mleko kobiece pochodzące z profesjonalnego banku mleka jest drugim po mleku własnej matki pokarmem z wyboru do stosowania u noworodków i niemowląt” (WHO & UNICEF Join Statement, 1980). Dzięki dawczyniom mleko jest wykorzystywane najczęściej do karmienia wcześniaków i chorych noworodków, które wymagają długiego leczenia bądź także wtedy, gdy karmienie mamy biologicznej jest utrudnione. Karmienie piersią a rozszerzanie diety Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) po 6 miesiącu życia dziecka do jego diety należy wprowadzić pokarm stały w postaci zmielonej. Warto jednak podkreślić, aby rozszerzając dietę malucha nie zmniejszyć ilości podawanego piersią mleka, które należy kontynuować do 2 roku życia lub dłużej i podawać je na żądanie. Należy pamiętać, że na początku rozszerzania diety, produkty podawać w niewielkich ilościach i po wcześniejszym podaniu mleka. Zaleca się, aby rozpocząć od warzyw i podać maluchowi np. marchewkę lub dynię. Na tym etapie można serwować także owoce (jabłka, gruszki, banany) oraz zbożowe i ryżowe kaszki. I tak warto, co 3-4 dni wprowadzać do diety dziecka nowy produkt, który będzie stanowił uzupełnienie mleka. Trzeba zwrócić uwagę, aby serwowanych produktów nie przyprawiać, a także na to, by były wysokiej jakości. Gdy dziecko ma 6-8 miesięcy powinno już otrzymywać 2-3 posiłki uzupełniające karmienie piersią, a gdy ma 9-24 miesięcy to 3-4 posiłki uzupełniające i 1-2 przekąski. Co robić, gdy dziecko jest niejadkiem? Należy pamiętać, że rozszerzanie diety dziecka po 6 miesiącu życia to proces. Niektóre dzieci nie lubią testowania nowych produktów i wszelkie próby kończą się u nich fiaskiem. W takiej sytuacji rodzice muszą wykazać się cierpliwością i pamiętać, że takie zachowanie występuje często i jest normalne. Co podawać dziecku do jedzenia podczas choroby? Gdy dziecko jest chore, najczęściej ma mniejszy apetyt. W takiej sytuacji należy jednak zachęcać go do częstego zjadania mleka i jak najczęściej przystawiać je do piersi. Warto także pamiętać o podawaniu produktów stałych – nawet jeśli nie będzie ich zjadał, należy go do tego zachęcać. Jeśli według mamy dziecko podczas choroby zjada za mało mleka, sytuację należy skonsultować z lekarzem. Okres laktacji a płodność i ciąża Jeśli kobieta nie zdecyduje się na karmienie piersią, owulacja pojawi się ok. 6 tygodni po porodzie, a miesiączka ok. 8 tygodni po nim. Z kolei, jeśli kobieta karmi piersią, to bardzo często pierwsza miesiączka po porodzie pojawia się ok. 2 miesiące po odstawieniu dziecka od piersi. Warto podkreślić, że u kobiet, które karmiły piersią, miesiączka nie jest równoznaczna z płodnością. U niektórych z nich najpierw wraca płodność, później pojawia się miesiączka, u innych jest miesiączka, ale kilka, pierwszych cykli jest bezowulacyjnych, a w jeszcze u innych może występować zarówno miesiączka, jak i owulacja, ale faza lutealna będzie niewystarczająca na przyjęcie ciąży. Trzeba być świadomym, że jeśli w pierwszych 6 miesiącach życia dziecka kobieta karmi wyłącznie piersią, to szanse na ciążę wynoszą ok. 2%, w drugim półroczu zwiększają się do 15%. W kolejnym roku u kobiet karmiących piersią szanse wzrastają do 30-40%. Antykoncepcja w trakcie karmienia piersią Podczas karmienia piersią można stosować tabletki antykoncepcyjne. Aby je otrzymać, wystarczy w trakcie wizyty u ginekologa zaznaczyć, że jest się w trakcie laktacji, po czym lekarz dobierze tabletki, które będą w pełni bezpieczne dla dziecka, a także będą stanowiły dobre zabezpieczenie przed ciążą. Najczęściej stosowane tabletki antykoncepcyjne są jednoskładnikowe (do 6 miesiąca życia) oraz łączone, gdy dziecko ma więcej niż 6 miesięcy. Warto wiedzieć, że substancje zawarte w tabletkach nie przenikają w dużych ilościach do mleka, przez co nie mają wpływu na laktację, ani na dziecko. Ponadto, swobodnie można stosować także środki mechaniczne, chemiczne miejscowe, wkładki wewnątrzmaciczne itp. Karmienie piersią a ciąża Nie ma żadnych dowodów na to, że karmienie piersią w ciąży, może wiązać się z jakimiś zagrożeniami dla kobiety lub płodu. W większości przypadków jest to bezpieczne i jeśli kobieta karmiąca jest w zdrowej ciąży, to nie powinna przerywać laktacji. Istnieje jednak kilka sytuacji, które są przeciwwskazaniami do karmienia piersią w ciąży i zalicza się do nich: plamienie lub krwawienie w trakcie karmienia, skrócona szyjka macicy lub nieprawidłowe łożysko, silne, bolesne skurcze w trakcie karmienia, poronienia bez stwierdzonej przyczyny, bóle pleców w trakcie karmienia. Warto jednak wiedzieć, że występowanie powyższych przeciwwskazań nie musi oznaczać rezygnacji z karmienia piersią, gdyż każdy przypadek jest indywidualny i to lekarz decyduje o konkretnych działaniach. Dylematy matki karmiącej Na każdym etapie karmienia piersią, wraz ze wzrostem dziecka, mamy mają coraz więcej dylematów. Wśród tych, które dominują, z reguły pojawiają się te dotyczące pracy, pójścia dziecka do żłobka oraz odstawienia od piersi i przejścia na karmienie butelką. Oto co robić w poszczególnych sytuacjach. Karmiąca piersią mama wraca do pracy – co teraz? Mama karmiąca musi pamiętać, że wracając do pracy na etat, ma prawo do przerw na karmienie. Zgodnie z kodeksem pracy przysługują jej dwie przerwy po 30 minut, jeśli mama karmi jedno dziecko i w przypadku karmienia dwójki dzieci – 2 przerwy po 45 minut każda. Kobiety, które pracują krócej, czyli od 4 do 6 godzin, mają prawo do jednej przerwy na karmienie. Więcej informacji znajdziesz w artykule: Karmienie piersią po powrocie do pracy — jak pogodzić pracę z karmieniem dziecka? Gdy dziecko idzie do żłobka, a mama karmi piersią… Należy pamiętać, że dziecko, które jest karmione piersią i równocześnie uczęszczające do żłobka, może otrzymywać tam mleko mamy. Każda taka placówka, jeśli rodzice mają takie życzenie, jest zobowiązana podać wcześniej przygotowane przez mamę mleko. Ponadto, zgodnie z przepisami mleko musi być tam odpowiednio przechowywane. Odstawienie od piersi i przejście na karmienie butelką Jeśli mama podejmie decyzję o odstawieniu dziecka od piersi, musi przede wszystkim zaopatrzyć się w zamiennik mleka, czyli mieszankę modyfikowaną. Najlepiej zakupić kilka różnych – gdyż zależnie od składu i smaku mogą bardziej lub mniej przypaść do gustu dziecka. Trzeba wyposażyć się także w butelki ze smoczkami. Następnie warto pierwszy dzień odstawienia zaplanować na weekend, aby liczyć na wsparcie taty i pozostałych członków rodziny. Warto rozpocząć zastępowanie mleka mamy mieszanką od jednego posiłku, a na koniec tego procesu karmić piersią zaledwie 1-2 razy na dobę. Ponadto, mama, która chce odstawić dziecko od piersi, powinna pić napar z szałwii, który zmniejsza laktację i tym samym ryzyko zastoju. Jeśli piersi będą nabrzmiałe, ulgę przyniesie użycie laktatora i odessanie niewielkiej ilości mleka. W ostateczności ginekolog może przepisać leki hamujące laktację. Karmienie piersią a społeczeństwo Karmienie piersią ma wiele zalet nie tylko dla matki i dziecka. Jest to czynność korzystna także z punktu widzenia społecznego, gdyż wpływa pozytywnie na zdrowie karmiącej i jej pociechy, a tym samym zyskuje ekonomia państwa. Dlatego też matki karmiące piersią powinny mieć wsparcie nie tylko ze strony rodziny, ale także pracodawców, ustawodawców i rządu. Dlatego też, dla obopólnej korzyści całe społeczeństwo powinno być uświadamiane, że karmienie piersią ma ogromną wartość, a mamom należy się wsparcie. Karmienie w przestrzeni publicznej Mamy karmiące piersią nie powinny stresować się wykonywaniem tej czynności w miejscach publicznych. Maluch ma prawo do posiłku tak jak każdy inny człowiek. Mamy nie mogą sobie dać wmawiać, że idealne miejsce do karmienia to toaleta lub pokój do karmienia, które bardzo często nie są przyjemne. Warto przy tym także pamiętać, że dla osób postronnych w restauracji lub parku widok mamy karmiącej może być krępujący dlatego kobieta, mając to na względzie, powinna przygotować się do karmienia piersią w miejscach publicznych i np. posiadać dedykowane ubrania, które pozwolą na karmienie dyskretne i bez epatowania nagością. Dziennikarka, redaktorka, copywriter. Publikuje w czasopismach i na portalach o tematyce zdrowotnej i parentingowej. Należy do Stowarzyszenia Dziennikarze dla Zdrowia.

gorączka a karmienie piersią mamaginekolog